Waar komen dodelijke coronavirussen zoals MERS vandaan?
Het was december 2019, de avond voor oudejaarsavond, toen dr. Li Wenliang, een oogarts in het centrale ziekenhuis van Wuhan, in de Chinese provincie Hubei, zijn collega's berichtte om ze te wijzen op het verschijnsel van een zorgwekkende concentratie aan gevallen van longontsteking.
Vervolgens werd hij vastgezet voor "het verspreiden van geruchten", ontboden op het bureau voor openbare veiligheid en berispt voor "het doen van onjuiste verklaringen die de openbare orde verstoren."
Negen-en-dertig dagen later, na besmet te zijn geraakt met hetzelfde virus waarvoor hij zijn collega's had geprobeerd te waarschuwen, stierf hij op 33-jarige leeftijd.
Tegen die tijd had het virus zich al verspreid over tientallen landen.
Mijn nieuwe boek, Hoe overleef je een pandemie, is opgedragen aan dr. Li.
Zijn eerste melding luidde: "7 bevestigde gevallen van SARS op de vismarkt van Hoo-ah-nin."
SARS staat voor "ernstig acuut ademhalingssyndroom" wat 17 jaar eerder had geleid tot de eerste dodelijke wereldwijde uitbraak veroorzaakt door een coronavirus.
Triest genoeg, de arts die als eerste de wereld waarschuwde voor die pandemie,
Carlo Urbani, viel ook ten offer aan de ziekte.
Coronavirussen heten zo omdat ze eruitzien als een kroon onder de elektronenmicroscoop, van het Latijnse woord corona voor kroon, vanwege een rand van eiwitpieken die vanaf het oppervlak naar buiten stralen.
Je hebt die grafische afbeeldingen vast al eens gezien, maar zo zien ze er dus uit onder een elektronenmicroscoop.
Je ziet die aureool van uitsteeksels.
Dit zijn eigenlijk coronavirussen bij kippen, de eerste soort coronavirussen die werd ontdekt en die een ziekte veroorzaakte die infectieuze bronchitis genoemd werd.
Hier zie je het COVID-19-coronavirus.
Het is een beetje lastig om die uitsteeksels te ontdekken, maar ze komen er beter uit in deze gekleurde versie.
Voor de grote uitbraak van SARS in 2003, waren er maar twee coronavirussen bekend die tot ziekte bij mensen konden leiden en allebei veroorzaakten ze niet meer dan een gewone verkoudheid, maar het SARS-coronavirus dat rondging doodde bijna 1 op de 10 mensen die ermee besmet waren.
Een sterftepercentage van 10%.
Een decennium later, in 2012, dook er een ander dodelijk coronavirus op: MERS, het coronavirus genaamd Middle East Respiratory Syndrome.
Net als SARS, verspreidde MERS zich en besmette duizenden mensen in tientallen landen, maar deze keer stierf 1 op de 3 eraan.
Een sterftepercentage van meer dan 30%!
Hoe is het ontstaan?
Waar komen opkomende infectieziekten vandaan?
Volgens de CDC is drie kwart van de nieuwe of opkomende infectieziekten bij mensen afkomstig van dieren, gebaseerd op dit baanbrekende onderzoek naar de risicofactoren voor het ontstaan van ziekten bij mensen, en het kan zelfs nog een hoger percentage zijn voor virusinfecties bij mensen, die waarschijnlijk allemaal in dieren zijn ontstaan, zoönotisch van oorsprong waren, oftewel een ziekte die van dier op mens overgaat.
In het geval van coronavirussen lijken de meeste gevallen bij mensen oorspronkelijk in vleermuizen te zijn ontstaan.
De reden dat vleermuizen zulke goede gastheren voor virussen zijn, is dat ze met wel 200.000 bij elkaar kunnen kruipen in dichtbevolkte slaapkolonies en dat ze kunnen vliegen over afstanden van meer dan 2000 km, waarbij ze nieuwe virusstrengen opdoen en verspreiden.
Hun unieke navigatiehulpmiddel, echolocatie, vergemakkelijkt zelfs de overdracht tussen vleermuizen doordat ze ademhalingsuitscheidingen rondsproeien.
Maar mensen krijgen de ziekte niet rechtstreeks van vleermuizen.
Vleermuizen zijn de primaire gastheren, de "genenpoel" vanwaaruit genetische stukjes coronavirus kunnen mixen en matchen.
Voor doorbreking van de species-barrière voor besmetting van mensen blijken tussengastheren nodig waarin het coronavirus zich kan aanpassen, vermeerderen en overgaan op mensen.
Bij MERS bleken kamelen de tussengastheren te zijn.
Van een vleermuis in Saoedi-Arabië werd ontdekt dat hij drager was van MERS, maar het contact met lichaamsvloeistoffen van besmette kamelen, met name afscheiding uit hun neus, wordt beschouwd als de grootste risicofactor voor infectie bij mensen.
Zodra kamelen mensen besmetten, kan MERS vervolgens van mens op mens overgaan.
Uiteraard ontkenden de mensen in de kamelenhandel het verband tussen MERS en blootstelling aan kamelen.
Als reactie op vermaningen dat mensen die met kamelen in aanraking komen "altijd geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen moeten dragen" begonnen ze een campagne op sociale media getiteld –en ik verzin dit niet– Kus je kameel.
Maar wacht, we hebben kamelen al 3000 jaar geleden gedomesticeerd.
Wat maakte dat kamelenkwijl veranderde in een mogelijke kus des doods?
Uit bewaarde monsters van kamelenbloed blijkt dat ze MERS al heel lang in zich hadden, decennia voordat het overgedragen werd op de mens.
Waarom nu?
Kamelen graasden vroeger in de buitenlucht, maar toen er steeds meer kamelen werden gefokt, moest de industrie vanwege woestijnvorming door overbegrazing duizenden kamelen verplaatsen naar fokkerijen die werkten met afgesloten, dichtbevolkte stalsystemen waar ze binnen moesten blijven.
En het zeer intensieve contact tussen kamelen en hun verzorgers heeft vermoedelijk bijgedragen aan het overspringen van het MERS-coronavirus van kamelen op mensen.
Tegen 2011 was grazen in de open lucht volledig uitgebannen in Qatar, het land in het Midden-Oosten met de grootste kamelendichtheid.
Het jaar daarop werden de eerste gevallen van MERS bij mensen gemeld.
In mijn volgende video behandel ik de opkomst van het SARS-coronavirus en daarna de opkomst van SARS II, de oorzaak van COVID-19.